Основно училиште „Св. Кирил и Методиј“ - Велес
Објекти/Основното училиште „Св. Кирил и Методиј“ е едно од најстарите училишта во Македонија кое од неговото формирање во 1856/57 година до денес има непрекината образовна традиција и опстојува со истото име и на истата локација.
Училишната зграда е изградена во 1929 год. од непознат архитект. Позиционирана на крстосница помеѓу две улици, нејзината композиција е сочинета од два речиси идентични трактови меѓусебно поврзани со нагласено конвексно заоблување, кај кое контрастот на полно и празно е особено изразен. Во овој аголен волумен сместена е влезната партија со трем обликуван со аркада над која на првиот кат има лоѓија со колонада која е во иста рамнина со фасадите, а на вториот кат се поставени три сетови со по три прозорци.
Зградата се одликува со класичен просторен концепт, но духот на модерноста се чувствува во фасадите кои се мазни, прочистени и без никакви орнаменти, со исклучок на хоризонталните плитки венци кои ги разграничуваат катовите.
Година на градење 1929
Инвеститор / Сопственик Општина Велес
Град / Општина Велес
Адреса ул. „Архиепископ Михаил“ бр. 146, ул. „Кирил и Методиј“ бр. 2
Катност По+П+2
Типологија според оригиналната намена
Типологија според денешната намена
- Хронологија на изградба (проект, градежни фази)Велес е меѓу првите градови во Македонија каде започнало да се реализира основно образование на словенски, народен јазик, за што голема улога одиграл метохот „Св. Атанасиј“, кој датира од околу средината на XVIII век. Во 1856/57 год. во непосредна близина на овој метох е изграден уште еден под името „Св.Кирил и Методиј“ и истиот набрзо се оформил во првото училиште во Велес. Оваа зграда како училиште и привиден метох постоела сѐ до дваесетите години на XX век, кога е изградено новото училиште во долниот дел на дворот, многу поголемо од дотогаш постоечкото. Проектирање и изградба: доцни 1920-ти години. Инсталирање на сопствено парно затоплување: 1930 год. Во 1977/1978 година училиштето е целосно обновено и проширено со што го добило денешниот изглед.КатностПо+П+2Програмски опис (опис на план по катови)Приземје: котлара за парно затоплување, помошни простории, тоалети и училници. Прв кат: простории за управата, наставничка канцеларија, тоалети и училници. Втор кат: библиотека, просторија за стручни служби, тоалети и училници.СтруктураОбјектот е изграден во масивен конструктивен систем.ПокривПовеќеводен сложен покрив покриен со ќерамиди.ФасадаМалтер, испрскан во жолта боја.СтоларијаДрвени прозорци и врати. Огради во скалишен простор изработени од ковано железо.ПартерИзградено на крстосница помеѓу две улици, училиштето е поставено во двор ограден со масивна ограда во комбинација со декоративна ограда од ковано железо, која ги следи уличните линии. Југоисточниот дел на дворот бил со бетонска партерна обработка и зеленило и дрвја во слободните површини.Ентериер / Заеднички содржиниВо училниците имало дрвени патоси, а подовите во ходниците, скалиштето и помошните простории биле со терацо обработка.КонтекстУчилиштето „Св. Кирил и Методиј“ е лоцирано во стариот дел од градот на десната страна од реката Вардар, во маалото Долни Дуќани. Со својата архитектура и големина тоа се истакнува во густото градско ткиво исполнето со семејни куќи и тесни улици. Во негова непосредна близина се наоѓаат познати облежја на градот Велес, како што се куќата на познатиот поет Кочо Рацин, преродбеникот Васил Главинов и куќата на Јордан Хаџи Константинов - Џинот.
- ПокривПовеќеводен сложен покрив покриен со поцинкуван лим на кој во 2024 година се поставени фотоволтаични панели.ФасадаМалтер, испрскан во жолта боја.СтоларијаПВЦ прозорци и врати. Ограда во скалишниот простор (оригинална) направена од ковано железо со дрвен ракофат.ПартерУчилиштето е поставено на крстосница помеѓу две улици, во двор ограден со масивна ограда (комбинација со декоративна ограда од ковано железо), која ги следи уличните линии. Југоисточниот дел на дворот е поплочен со надворешни керамички плочки и има скромно зеленило и дрвја. Од задната страна на училиштето се наоѓа спортската сала.Ентериер / Заеднички содржиниВо училниците, ходниците и останатите простории на двата ката подовите се поплочени со керамички плочки. Влезниот хол и ходниците во приземјето се со оригиналната терацо обработка, а кај скалиштето, терацо подната обработка е заменета со гранитна.Состојба на надворешностадобраСостојба на внатрешностадобраАвтентичност на надворешностадобраАвтентичност на внатрешностазадоволителнаПромени-1930 год. инсталирање на сопствено парно затоплување. -1976/77 год. направено проширување со дограден објект кон северниот тракт. -1990 год. изградена фискултурна сала во задниот двор на училиштето. -2007 год. сменета е облогата на внатрешните главни скали со жолт гранит (биле обработени во терацо). -2009 год. променети дрвени прозорци со ПВЦ. -2014 год. замена на кровниот покривач од ќерамиди со поцинкуван лим, реконструкција на фасадите и промена на подовите во ентериерот (терацо обработката останала само на приземјето, додека на катовите се поставени керамички плочки) -2021 год. направена е реконструција и партерно се уредување на училишниот двор. -2024 год. поставени се фотоволтаични панели на покривот на училишната зграда за производство на сопствена електрична енергија.
- историскa општествена / социјална архитектонска и естетска емотивна техничка Основното училиште „Св. Кирил и Методиј“ во Велес постои уште од 1857 година и се смета за едно од најстарите училишта во Македонија во кое се одвивала едукација на македонски јазик. Во неговата историја се врежани имиња на голем број познати културни дејци, имиња од македонската историја, спортски доајени, кои своето основно образование го завршиле тука, како: Коста Солев Рацин, Петре Прличко, Тихо Најдовски, Васил Тоциновски, Александар Донев, Пепи Манасков и многу други. Историската и општествено-социјалната вредност на училиштето е огромна ако се земе предвид неговата улога во одржувањето и ширењето на словенската писменост во континуитет од 168 години. Во ова училиштето во 1930 година било инсталирано веројатно првото парно затоплување (цели седум години пред првото парно затоплување во куќата на Ј. Михајловиќ во Скопје).
- Надлежните институции за заштита на културното наследство и останатите носители на одлуки да ги земат предвид вредностите кои објектот ги поседува, истиот да биде препознаен како градителско културно наследство од периодот помеѓу двете светски војни и да биде впишан во инвентарот за вредни објекти. Препорака до имателите на доброто: Да се почитува вредноста на објектот при поставување на елементи директно на фасадите и доколку се прават промени истите да бидат во насока на зачувување на неговата автентичност.
- Официјална веб страна на училиштето https://svkim.blogspot.com/p/blog-page_2.html Troch, P. (2012). Education and Yugoslav Nationhood in Interwar Yugoslavia, Possibilities, limitations and interactions with other national ideas. Doctoral dissertation. Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Universiteit Gent. Преземено февруари 2025, од https://core.ac.uk/download/pdf/55902209.pdf ТиРековМиРече. (2012 мај 19). 155 години за ОУ Св. Кирил и Методиј. Преземено март 2025, од http://tirekovmirece.com/Novost/155-години-за--ОУ-Св.-Кирил-и-Методиј