Куќа на браќата Ѓоргови (1928)
Објекти/Во 1928 год. архитектот Солонцев за потребите на браќата Ѓоргови ја проектирал нивната прва куќа, во чија фасадна декорација се насетуваат влијанијата на арт деко стилот, каде одбраните мотиви изведени во вид на орнаменти или пластична декорација ја задоволувале посакуваната претстава за луксуз на богатите инвеститори.
Куќата зафаќа парцела подлабоко вовлечена од линијата на главната улица, од каде делумно е видлива само нејзината најрепрезентативна богато орнаментирана жолта фасада, која има симетрична композицијата. Влезот во приземјето на објектот е централно поставен, над него по вертикала на секој од катовите има балкон и најгоре како завршница изведена е нагласена декорирана атика позади која е сокриен покривот (тренд што се појавува и кај куќата на Шукарев).
Освен за домување, куќата се користела како преноќиште, а имало и винарска визба со голем базен во кој се преработувало грозје, се печела ракја и се произведувале вино, вињак и други пијалаци.
Архитект Николај Солонцев
Година на градење 1928
Инвеститор / Сопственик Миле, Лазо, Петре и Никола Ѓоргови
Град / Општина Велес
Адреса Ул. „8 септември“ бр.78
Катност П+2
Типологија според оригиналната намена
Типологија според денешната намена
- Хронологија на изградба (проект, градежни фази)Објектот е изграден во 1928 год.КатностП+2Програмски опис (опис на план по катови)Приземјето на куќата се користело како преноќиште, а катовите за домување. Во посебен приземен дел на југозападната страна од габаритот на куќата имало винарска визба чиј покрив претставува двор/тераса на првиот кат од куќата. Во периодот по ослободувањето куќата била национализирана и во нејзиното приземје бил сместен поранешниот градски ликовен салон, а во винарската визба било сместено новооформеното претпријатие „Винар“.СтруктураОбјектот е изграден во масивен конструктивен систем. Ѕидовите се изградени од печена тула. Кровната конструкција е дрвена.ПокривПовеќеводен покрив покриен со ќерамиди.ФасадаВо третирањето на главната фасада се забележуваат две обработки - едната на приземјето, каде во малтерот е изведена хоризонтална линеарна текстура која на преминот кон катот завршува со венец и втора на катовите каде на фасадна површина која е мазно обработена и жолто обоена има изобилство од штукатурна декоративна пластика во посветла боја. Декоративната пластика е распоредена по ивиците на фасадата, околу прозорските отвори и балконските врати и на истата преовладуваат геометриски и флорални мотиви со ар деко влијанија. Бочната јужна фасада е обработена во ист манир, но со поскромна употреба на штукатурни украси.СтоларијаНадворешната столарија е со боени дрвени прозорци и врати (оригинални). Оградите на балконите се од ковано железо.ПартерКуќата со својата главна фасада излегува директно на мала слепа, приватна патека која и овозможува пристап до/од главната улица. Од нејзината јужна страна на нивото на првиот кат има двор до кој се пристапува од катот на куќата или преку скали (скриени позади врата во потпорниот ѕид од западна страна на ниво на приземјето). Партерната обработка е изведена со терацо плочки.КонтекстВелес во времето на изградба на куќите проектирани од рускиот архитект Николај Солонцев бил еден од најразвиените трговски градови во Македонија, со богат еснафски живот. Главната улица во чија близина е лоцирана куќата на браќата Ѓоргови, била традиционално занаетчиска улица, долж која работеле дуќаните на некои од најпознатите велешки трговски фамилии како Левкови, Шукареви, Ѓоргови, Палашеви и Органџиеви. Оваа куќа е најстара од трите преживеани куќи кои Солонцев ги изградил по примерот на европските градски куќи од тој период. Во 1930 год. Ѓоргови според проектот на Солонцев ја изградиле и нивната втора куќа - веднаш до првата, а педесетина метри подолу по улицата и неколку години подоцна, во ист манир била изградена и куќата на познатиот велешки трговец Ацо Шукарев.
- ПокривПовеќеводен покрив покриен со ќерамиди.ФасадаВо третирањето на главната фасада се забележуваат две обработки - едната на приземјето, каде во малтерот е изведена хоризонтална линеарна текстура која на преминот кон катот завршува со венец и втора на катовите каде на фасадна површина која е мазно обработена и жолто обоена има изобилство од штукатурна декоративна пластика во посветла боја. Декоративната пластика е распоредена по ивиците на фасадата, околу прозорските отвори и балконските врати и на истата преовладуваат геометриски и флорални мотиви со ар деко влијанија. Бочната јужна фасада е обработена во ист манир, но со поскромна употреба на штукатурни украси.СтоларијаДрвени врати и прозорци (оригинални). Огради на балкони од ковано железо. Врата кон скали кои водат кон јужен двор на ниво на прв кат: дрвена ламперија со натсветло, изработена во понов период.ПартерКуќата со својата главна фасада излегува директно на мала слепа, приватна патека која и овозможува пристап од/до главната улица. Од нејзината јужна страна на нивото на првиот кат има двор до кој се пристапува од катот на куќата или преку скали (скриени позади врата во ѕид од западна страна на ниво на приземјето). Партерната обработка е изведена со терацо плочки. Во дворот има мал помошен објект.Состојба на надворешностазадоволителнаАвтентичност на надворешностадобраПромениВо годините по ослободувањето на Велес, куќата била национализирана од страна на властите и во нејзиното приземје бил сместен велешкиот Градски ликовен салон, кој на оваа локација работел до 2000 год. Видлива надворешна интервенција од овој период претставува настрешницата пред влезот и металните декоративни заштитни решетки на прозорот и вратата на приземјето. Во периодот по денационализацијата кога куќата им била вратена на Ѓоргови, направено е поврзување со метални скали и мостови помеѓу оваа куќа и нивната втора куќа која се наоѓа веднаш пред неа. На источната фасада на прозорците од првиот кат се монтирани ПВЦ ролетни и ќерамидите на покривот се заменети со нови.
- архитектонска и естетска историскa општествена / социјална емотивна Покрај несомнената архитектонска и естетска вредност, куќата на Ѓоргови од 1928 год. има и голема историска вредност затоа што заедно со втората куќа на истото семејство и со куќата на Ацо Шукарев, (сите проектирани од архитектот Солонцев), се меѓу првите куќи во Велес со кои започнала транзиција од традиционалното градителство на XIX век кон новиот европскиот модел на куќа.
- Надлежните институции за заштита на културното наследство и останатите носители на одлуки да ги земат предвид вредностите кои објектот ги поседува, истиот да биде препознаен како градителско културно наследство од периодот помеѓу двете светски војни и да биде впишан во инвентарот за вредни објекти. Препорака до имателите на доброто: Да се почитува вредноста на објектот при поставување на елементи директно на фасадите и доколку се прават промени истите да бидат во насока на зачувување на неговата автентичност.
- Просен, И. М. (2014). Ар деко у српској архитектури. Докторска дисертација. Универзитет у Београду Филозофски факултет, Одељење за историју уметности Kadijević, A.& Ilijevski, A. (2021). Arhitektura i vizuelne umetnosti u jugoslovenskom kontekstu 1918–1941. Beograd. Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet Дума.мк. (2018, Јуни 4). Ѓоргови – образовано, чесно и имотно старо велешко семејство. Преземено декември 2024, од https://duma.mk/region/veles-3/25309-2018-06-04-00-09-55/ Ладински, В. (2020, Декември 2). Градителското наследство на руските архитекти кај нас, Порта3. Преземено ноември 2024, од https://www.porta3.mk/graditelskoto-nasledstvo-na-ruskite-arhitekti-kaj-nas/ ТиРековМиРече. (2017, декември 23). Преземено декември 2024, од http://www.tirekovmirece.com/Novost/Куќата-на-Шукара%2C-работена-по-нацрт-на-руски-мигрант