Кралска вила во Демир Капија
Објекти/Кралската винарија во Демир Капија во рамките на која е сместена и кралската вила, се смета за една од најстарите винарии на Балканот. Винаријата била изградена од кралот Александар I Караѓорѓевиќ во 1929 година по препорака на врвни француски енолози кои го предложиле демиркапискиот регион како климатски најповолен. Кралската вила е изградена во 1930-тите години како резиденцијален објект по желба на кралицата Марија, од непознат архитект, иако како проектант се споменува името на архитектот Александар Дероко за што сѐ уште не постојат докази.
По својот обем објектот е мал, со подрум, приземје и кат, функционално решен да ги задоволи потребите за краток престој на кралското семејство. Во неговото архитектонско обликување ce применети одредени мотиви од традиционалната архитектура од фолклорен тип, како што е карактеристичниот покрив со длабоки стреи, лачните тремови, прозорецот-трифора, еркерите и високото цокле изработено од делкан камен. Интересен детаљ во влезната партија претставуваат две теракотни статуи - каријатиди со висина од 2,80 м, изработени и составени во работилница за керамички производи од Вршац, Србија.
Период 1930-1939
Инвеститор / Сопственик Крал Александар I Караѓорѓевиќ
Град / Општина Демир Капија
Адреса ул. „11 Октомври“ бб
Катност По+П+1
Типологија според оригиналната намена
Типологија според денешната намена
Заштитен статус Има
- Хронологија на изградба (проект, градежни фази)Во 1928 год. кралот Александар I Караѓорѓевиќ го купил земјиштето со површина од 2700 хектари во Демир Капија од турските бегови Усни-бег и Мемед-бег за 2000 лири. Кралската винарија е изградена во 1929 год. Кралската вила е изградена во 1930/31 год. Имотот бил пуштен во употреба во 1931 год. и останал во сопственост на кралот до 1947 год. по што бил национализиран од страна Народна Република Македонија и станал Земјоделско стопанство „Демир Капија". До 1995 год. бил под управа на винарската визба "Повардарие" од Неготино, а во 2002 год. бил купен од фирмата „Агропин“. Од 2015 год. имотот е во сопственост на семејството Манасидис и го носи името Винарска визба „Кралица Марија“.КатностПо+П+1Програмски опис (опис на план по катови)Подрум: подрумски и утилитарни простории. Приземје и кат: домување.СтруктураОбјектот е изграден во масивен конструктивен систем.ПокривПовеќеводен покрив со длабоки стреи, покриени со ќерамиди.ФасадаЦокле: изработено од делкан камен. Фасади: малтерисани и обоени во боја.СтоларијаДрвени врати и прозорци. Заштитни огради на подрумските прозорци се изработени од ковано железо.ПартерВилата е сместена во средиштето на сопствен, мал и ограден парк во рамките на имотот на винарската визба. Непосредното партерното уредување се состои од патеки поплочени со камен (централна која води од главната порта до вилата и периметрална). Останатиот простор е со зеленило и дрвја. Оградата е камена.Ентериер / Приватни содржиниПодовите се изведени од дрвени даски и паркет. Внатрешните врати се дрвени со натсветла. Sидовите малтерисани и искречени.КонтекстКралска вила е дел од комплексот на винарската визба „Кралица Марија“, кој е стратешки лоциран на јужниот коридор од автопатот E75, во непосредна близина на градот Демир Капија, веднаш до клисурата на реката Вардар, опкружен со околу 3000 хектари винови насади. Самиот имот е поделен на парцели на кои покрај кралската вила има различни стопански содржини: две лабораториски згради, стара визба за складирање на виното, објекти наменети за вработените, зграда (поранешно училиште), како и новоизградени капацитети: современата фабрика за преработка и за стареење на виното, угостителски објекти и хотелски вили. Целата област е засадена со дрвја и зеленило, има уредени улици и патеки од калдрма кои водат до објектите, а старата енолошка механизација е изложена како музеј на отворено во паркот.
- ПокривПовеќеводен покрив со длабоки стреи, покриен со ќерамиди.ФасадаЦокле: изработено од делкан камен. Фасади: малтерисани и обоени во боја.СтоларијаДрвени врати и прозорци. Заштитни огради на подрумските прозорци се изработени од ковано железо.ПартерВилата е сместена во средиштето на сопствен, мал и ограден парк во рамките на имотот на винарската визба. Непосредното партерното уредување се состои од патеки поплочени со камен (централна која води од главната порта до вилата и периметрална). Останатиот простор е со зеленило и дрвја. Оградата е камена.Ентериер / Приватни содржиниПодовите се изведени од дрвени даски и паркет. Внатрешните врати се дрвени со натсветла. Sидовите, малтерисани и искречени. На приземјето плафоните се малтерисани, а на катот се со видлива дрвена конструкција (веројатно привремена состојба, заради менување на истата при реновирањето на покривот).Состојба на надворешностазадоволителнаСостојба на внатрешносталошаАвтентичност на надворешностадобраАвтентичност на внатрешностадобраПромениФашистите ја ограбиле вилата на крајот на Втората светска војна. Речиси ништо не останало од мебелот и вредните предмети. За да бидат спасени од кражба, теракотните каријатиди биле закопани во земја од страна на управителот на винаријата, а повторно откопани при случајно орање во 1960-тите години кога биле вратени на нивната првобитна позиција. На вилата не се изведувани некои позначајни интервенции освен промената на покривот (не е обезбедена информација кога се случила промената). Има промена во висината на покривот кај задниот балкон што е видливо како трага на фасадата. Изведено е и премалтерисување на венецот под стреата.
- Доколку не се реставрира, објектот ќе продолжи да пропаѓа.
- Има Имотот има статус на споменичка целина во која кралската вила и зградата на старата кралска винарија се прогласени за културно наследство од големо значење со режим на заштита од прв степен, а останатите објекти изградени во истиот период имаат режим на заштита од втор степен. Контактната зона има режим на заштита од трет степен.
- историскa архитектонска и естетска Вилата како и целиот комплекс имаат големо историско значење заради фактот што се ретки кралски градби на територијата на Македонија изградени во периодот помеѓу двете светски војни. Нивното постоење и опстојување придонесува кон обезбедување на историскиот континуитет во развојот на Демир Капија.
- Кадијевић, A. (2007). Један век тражења националног стила у српској архитектури (средина XIX -средина XX века). Београд. Грађевинска књига Грчев, К. (2003). Архитектонските стилови во профаното градителство во Македонија меѓу двете светски војни 1919-1940. Скопје. Институт за фолклор Corporate author: UNESCO Office Venice and Regional Bureau for Science in Europe (Italy). (2004). Cultural heritage in South-East Europe: Macedonia (Former Yugoslav Republic of). Преземено март 2025, од https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000188172 Веб страна на Музеј на виното Демир Капија. Пристапено март 2025, https://museumdk.mk/?page_id=1690&lang=mk Политика. (2008 Април 29). Kraljevsko, a sada makedonsko. Преземено март 2025, од https://www.politika.rs/sr/clanak/40831/kraljevsko-a-sada-makedonsko Политика. (2021 Април 6). Kraljica Marija u Severnoj Makedoniji. Преземено март 2025, од https://www.politika.rs/sr/clanak/480590/kraljica-marija-u-severnoj-makedoniji Веб страна на кралската винарија Вила Марија. Пристапено март 2025, https://sites.google.com/wineryqueenmaria.com/royal-winery-queen-maria/about-us